Các tiêu chuẩn và yêu cầu đối với không gian chung trong khu đô thị mới tại Việt Nam
Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng và nhu cầu nâng cao chất lượng sống ngày càng tăng, việc thiết kế và quy hoạch các không gian chung trong khu đô thị mới tại Việt Nam đóng vai trò vô cùng quan trọng. Không gian chung không chỉ là nơi diễn ra các hoạt động xã hội, văn hóa cộng đồng, mà còn góp phần hình thành bản sắc, tạo môi trường sống bền vững và gắn kết cộng đồng dân cư. Vì vậy, Nhà nước đã ban hành nhiều quy định, tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật nhằm định hướng và quản lý chặt chẽ việc tổ chức các không gian này.
Cơ sở pháp lý để kiểm soát và điều chỉnh việc thiết kế, sử dụng không gian chung trong đô thị bao gồm: Luật Xây dựng 2014 (sửa đổi 2020), Luật Quy hoạch đô thị 2009, Nghị định 11/2013/NĐ-CP về quản lý đầu tư phát triển đô thị, cùng với Thông tư 01/2021/TT-BXD hướng dẫn quy hoạch xây dựng và đặc biệt là Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về quy hoạch xây dựng – QCVN 01:2021/BXD. Các văn bản này đóng vai trò nền tảng pháp lý trong việc xác định diện tích, tính chất sử dụng, hình thức tổ chức, yêu cầu kỹ thuật và các điều kiện đảm bảo an toàn, công năng, thẩm mỹ cho không gian công cộng trong khu đô thị.
Một trong những yêu cầu quan trọng hàng đầu là đảm bảo đủ diện tích đất cây xanh sử dụng công cộng. Theo QCVN 01:2021/BXD, tỷ lệ cây xanh công cộng tối thiểu phải đạt từ 2 m²/người tại các đô thị lớn (loại đặc biệt, loại I) và 3–5 m²/người tại các đô thị nhỏ hơn. Không gian cây xanh cần được tổ chức đa dạng, bao gồm công viên cấp khu ở, sân chơi ngoài trời, dải cây xanh ven hồ, ven đường, kết hợp mặt nước tự nhiên hoặc nhân tạo để điều tiết khí hậu, tạo cảnh quan và nâng cao chất lượng không gian sống. Đặc biệt, sân chơi cho trẻ em cần được bố trí sao cho mọi cư dân đều có thể tiếp cận trong bán kính không quá 300 mét.
Song song với cây xanh, các công trình phục vụ sinh hoạt cộng đồng cũng là một thành phần không thể thiếu trong cấu trúc không gian chung. Nhà sinh hoạt cộng đồng là công trình cần được đầu tư trong mỗi đơn vị ở, thường phục vụ cho khoảng 2.000–5.000 cư dân, với diện tích sàn từ 200 đến 500 m². Đây là nơi tổ chức hội họp, sự kiện cộng đồng, hoạt động giáo dục kỹ năng, văn hóa – văn nghệ, đồng thời có thể tích hợp thư viện, khu đọc sách hoặc lớp học cộng đồng. Tất cả các công trình này đều phải đảm bảo khả năng tiếp cận cho người khuyết tật, người cao tuổi và trẻ em, đồng thời có các trang thiết bị và hệ thống hạ tầng đi kèm đáp ứng tiêu chuẩn an toàn.
Không gian giao thông nội bộ và đường dạo cũng là yếu tố tạo nên tính liên kết và thân thiện của khu đô thị. Đường đi bộ phải rộng ít nhất 1,5 mét, liên tục, không bị chắn lối bởi các vật cản hoặc xe cộ, có ghế nghỉ, cây bóng mát và chiếu sáng đầy đủ. Việc thiết kế các tuyến đường dạo, đường xe đạp, đường nội bộ cần đảm bảo không gian ưu tiên cho người đi bộ, đồng thời hạn chế tối đa xung đột với giao thông cơ giới. Điều này không chỉ nâng cao chất lượng cuộc sống mà còn khuyến khích lối sống lành mạnh, giảm ô nhiễm và tiếng ồn.
Bên cạnh đó, trong mỗi cụm dân cư cần có các khu vui chơi ngoài trời, đặc biệt là cho trẻ em và thanh thiếu niên. Khu vui chơi cần có nền chống va đập, rào chắn mềm, không nằm sát tuyến xe cơ giới, có thiết bị vận động phong phú và bảo đảm an toàn theo tiêu chuẩn Việt Nam. Đồng thời, các không gian giải trí cộng đồng như sân thể thao, quảng trường nhỏ, sân tập yoga hoặc khu đọc sách ngoài trời cũng nên được tích hợp linh hoạt trong bố cục không gian chung.
Một nội dung quan trọng khác là tổ chức các khu dịch vụ thương mại – tiện ích cơ bản trong nội khu đô thị. Mỗi đơn vị ở khoảng 5.000 người phải có trung tâm dịch vụ tổng hợp quy mô tối thiểu 0,5–1,5 ha, đáp ứng các nhu cầu thiết yếu như chợ, siêu thị nhỏ, hiệu thuốc, phòng khám, dịch vụ bưu chính, ngân hàng... Việc bố trí các công trình này cần kết nối hợp lý với hệ thống giao thông, thuận tiện cho người dân sử dụng nhưng không ảnh hưởng đến tính riêng tư của khu ở.
Một nguyên tắc xuyên suốt trong tổ chức không gian chung là đảm bảo sự tiếp cận liên hoàn, không bị chia cắt, tạo điều kiện cho mọi người đều có thể sử dụng không gian công cộng một cách công bằng. Tất cả các khu vực đều phải có lối đi thuận lợi cho người khuyết tật, người già, trẻ nhỏ; có hệ thống chiếu sáng, thoát nước, PCCC; đồng thời được duy trì, vận hành thường xuyên. Khi hoàn thành đầu tư, các hạng mục hạ tầng kỹ thuật và không gian công cộng phải được bàn giao cho chính quyền địa phương hoặc đơn vị quản lý có năng lực để bảo đảm duy trì chất lượng sử dụng lâu dài.
Ngoài các yêu cầu kỹ thuật, tiêu chuẩn thiết kế hiện nay còn đặc biệt nhấn mạnh yếu tố bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu. Các không gian công cộng cần sử dụng vật liệu xanh, thân thiện môi trường, tận dụng nước mưa để tưới cây hoặc rửa đường, kết hợp các mảng xanh đứng, mái xanh hoặc hệ thống thông gió tự nhiên trong không gian cộng đồng. Xu hướng thiết kế không gian đa năng – có thể linh hoạt sử dụng cho nhiều mục đích khác nhau – đang ngày càng được ưa chuộng nhằm tối ưu hóa diện tích và tăng khả năng thích nghi của không gian theo thời gian.
Tóm lại, các không gian chung trong khu đô thị mới không chỉ là phần “phụ trợ” trong quy hoạch, mà thực chất là “hạt nhân mềm” góp phần gắn kết cộng đồng, cải thiện môi trường sống và nâng tầm giá trị đô thị. Việc tuân thủ đầy đủ các tiêu chuẩn, quy chuẩn và định hướng phát triển bền vững sẽ giúp hình thành nên các khu đô thị văn minh, hiện đại và nhân văn – nơi mà không gian công cộng thực sự thuộc về người dân.
Liên hệ tư vấn thiết kế:
CÔNG TY CỔ PHẦN KIẾN TRÚC & ĐẦU TƯ XÂY DỰNG GOOD HOPE
Số điện thoại: 028 2220 2220 Hotline: 0968 88 00 55
Email: acihomesg@gmail.com
Văn phòng 1: Tòa nhà Rosana, 60 Nguyễn Đình Chiểu, P.Đakao, Q1, TPHCM
Văn phòng 2: Tầng 8, Tòa nhà Licogi 13, Số 164, Đường Khuất Duy Tiến, Thanh Xuân, Hà Nội
