Giải pháp quy hoạch khu đô thị ven sông trong xu hướng cân bằng thiên nhiên và phát triển
Việt Nam là quốc gia có mạng lưới sông ngòi dày đặc, trải dài từ Bắc vào Nam, với hàng nghìn con sông lớn nhỏ đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế, giao thông, nông nghiệp, cũng như hình thành nên các khu dân cư, đô thị ven sông từ hàng trăm năm nay. Tuy nhiên, trong những thập kỷ gần đây, tốc độ đô thị hóa nhanh chóng cùng với nhu cầu mở rộng không gian sống và kinh tế đã dẫn đến sự gia tăng các khu đô thị ven sông. Mặc dù đây là những vị trí lý tưởng với cảnh quan đẹp, giao thông thuận tiện và giá trị thương mại cao, nhưng việc phát triển thiếu kiểm soát và quy hoạch không đồng bộ đã kéo theo hàng loạt hệ lụy về môi trường như xói lở bờ sông, ngập lụt, ô nhiễm nguồn nước và mất cân bằng sinh thái. Do đó, bài toán đặt ra là làm thế nào để quy hoạch khu đô thị ven sông một cách hợp lý, nhằm tạo sự phát triển bền vững nhưng vẫn bảo vệ được hệ sinh thái tự nhiên.
Một trong những thách thức lớn nhất khi quy hoạch đô thị ven sông là việc lấn chiếm hành lang thoát lũ và hành lang bảo vệ sông. Tại TP. Hồ Chí Minh, nhiều năm qua, các khu dân cư, khu biệt thự và nhà hàng đã mọc lên dọc bờ sông Sài Gòn, dẫn đến tình trạng bồi lấp, thu hẹp lòng sông và ảnh hưởng đến khả năng điều tiết lũ tự nhiên. Việc xây dựng kè bê tông hóa hoàn toàn bờ sông cũng làm mất đi vùng chuyển tiếp sinh học giữa nước và đất liền – nơi vốn là hệ sinh thái đa dạng và có khả năng hấp thụ nước mưa, lọc ô nhiễm. Tình trạng tương tự cũng xảy ra ở Hà Nội, nơi những khu đô thị mới như Ciputra, Ecopark, hay các dự án ven sông Hồng, sông Nhuệ đang làm thay đổi mạnh mẽ cảnh quan tự nhiên và môi trường sống.
Để giải quyết vấn đề này, một nguyên tắc quan trọng trong quy hoạch là giữ lại và khôi phục hành lang bảo vệ sông với chiều rộng đủ lớn, thường từ 30m trở lên tùy theo cấp độ dòng chảy và địa hình. Thay vì xây dựng sát mép nước, nên ưu tiên tạo các công viên bờ sông, vành đai cây xanh hoặc vùng đất ngập nước bán tự nhiên để làm vùng đệm sinh thái. Một ví dụ tiêu biểu là dự án Ecopark (Hưng Yên – Hà Nội) đã dành phần lớn diện tích tiếp giáp sông để phát triển cây xanh, hồ điều hòa và công viên công cộng, góp phần giữ lại không gian mở và duy trì chức năng sinh thái cho khu vực ven sông.
Ngoài ra, việc thiết kế các khu đô thị ven sông cũng cần phải đảm bảo khả năng thoát lũ, xử lý nước thải và chống xói lở bờ sông. Tại Đà Nẵng, dự án tái thiết khu vực ven sông Hàn đã áp dụng mô hình phát triển bền vững với các tuyến đường ven sông được nâng cốt cao hơn mực nước lũ lịch sử, hệ thống cống thoát nước riêng biệt cho nước mưa và nước thải, cùng hệ thống kè mềm kết hợp cây xanh thay vì kè cứng. Việc sử dụng vật liệu thấm nước, công viên trũng, và khu vực chứa nước tạm thời trong các công trình kiến trúc cũng là một hướng đi giúp đô thị ven sông có khả năng “sống chung” với nước thay vì chống lại nó.
Một yếu tố khác cần cân nhắc là bảo tồn giá trị văn hóa và sinh kế gắn liền với sông. Tại Cần Thơ, quy hoạch ven sông Hậu đang hướng đến việc bảo tồn làng chài, chợ nổi và các không gian văn hóa truyền thống, thay vì thay thế hoàn toàn bằng các công trình bê tông hiện đại. Điều này vừa góp phần giữ gìn bản sắc vùng sông nước, vừa tạo nên giá trị du lịch và cộng đồng bền vững. Tại Huế, sông Hương không chỉ là dòng sông thơ mộng, mà còn được bảo vệ nghiêm ngặt trong các quy hoạch không gian, với lộ giới rõ ràng, hạn chế chiều cao xây dựng và ưu tiên không gian công cộng ven sông.
Về mặt chính sách, cần có sự thống nhất từ trung ương đến địa phương trong việc quy định hành lang bảo vệ sông, kiểm soát hoạt động xây dựng ven sông và lồng ghép các tiêu chí môi trường vào quy hoạch đô thị. Luật Bảo vệ Môi trường, Luật Tài nguyên nước và Luật Quy hoạch cần được thực thi nghiêm túc để ngăn chặn tình trạng lấn chiếm và xả thải bừa bãi ra sông. Đồng thời, cần đẩy mạnh nghiên cứu khoa học, áp dụng các công nghệ GIS, mô hình thủy văn, và trí tuệ nhân tạo vào việc phân tích nguy cơ lũ lụt, sạt lở và tác động môi trường của các dự án ven sông trước khi cấp phép đầu tư.
Cuối cùng, quy hoạch khu đô thị ven sông không nên chỉ là bài toán của kiến trúc sư hay kỹ sư, mà cần sự tham gia của cộng đồng dân cư, các tổ chức bảo vệ môi trường, các nhà văn hóa và doanh nghiệp. Việc phát triển các khu đô thị đáng sống ven sông phải đi kèm với tầm nhìn dài hạn về môi trường, xã hội và văn hóa. Chỉ khi cân bằng được lợi ích giữa phát triển kinh tế và bảo vệ tự nhiên, chúng ta mới có thể xây dựng những đô thị ven sông thực sự bền vững – nơi con người sống hài hòa với nước, với thiên nhiên và với chính lịch sử của mình.
Liên hệ tư vấn thiết kế:
CÔNG TY CỔ PHẦN KIẾN TRÚC & ĐẦU TƯ XÂY DỰNG GOOD HOPE
Số điện thoại: 028 2220 2220 Hotline: 0968 88 00 55
Email: acihomesg@gmail.com
Văn phòng 1: Tòa nhà Rosana, 60 Nguyễn Đình Chiểu, P.Đakao, Q1, TPHCM
Văn phòng 2: Tầng 8, Tòa nhà Licogi 13, Số 164, Đường Khuất Duy Tiến, Thanh Xuân, Hà Nội
